
1. TANIM VE KAPSAM
Ticari reklam; 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un ilgili 61. maddesinde de tanımladığı üzere ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olarak; bir mal veya hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, hedef kitleyi oluşturanları bilgilendirmek veya ikna etmek amacıyla reklam verenler tarafından herhangi bir mecrada yazılı, görsel, işitsel ve benzeri yollarla gerçekleştirilen pazarlama iletişimi niteliğindeki duyurulardır. Reklamın tanımından da anlaşılacağı üzere reklamın genel amacı reklam verenlerin pazardaki paylarını korumak, hedef kitleyi etkileyerek satın almaya yönlendirmek ve böylelikle satışları artırarak kâr sağlamayı kolaylaştırmaktır.
Sağlık sektöründe ise bu kaygılarla sağlık hizmetinin ticari bir meta haine dönüştürülmesi, rekabet ve daha çok kazanma arzusu ile yapılan reklamların yanlış yönlendirmelere sebebiyet vermesi ve kamusal niteliğe haiz olan sağlık hizmetinin gereği gibi yerine getirilememesi endişesi ile çeşitli kanun, tüzük ve yönetmelik maddeleriyle reklam yasağı getirilmiştir. Sağlık hizmetine ihtiyaç duyan bireylerin hastalık olgusunun etkisiyle uyaranlara oldukça açık olduğu, yanlış yönlendirilmelere müsait ve reklamlardan etkilenme olasılıklarının yüksek olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple sağlık alanındaki reklamlar insanları yanıltarak, onların karar verme mekanizmalarını etkileyerek onları yanlış tedaviye yöneltebilir.
Buna karşın Türk Hukuku’nda sağlık sektöründeki reklam yasağının yanı sıra hekimin ilan ve bilgilendirme hakkı da yer almaktadır. Çünkü tüketici durumundaki hastaların; sunulan sağlık hizmeti, hekimlerin uzmanlık alanları, sağlık alanındaki teknolojik gelişmeler ve iletişim bilgileri gibi temel nitelikteki bilgiler hakkında bilgilendirilmesi ihtiyacı da bulunmaktadır. Bu sebeple hekimlerin tüketici durumundaki hastaları koruyucu ve bilgilendirici duyurular yapması, sağlık alanındaki teknolojik gelişmeleri veya iletişim, adres gibi temel nitelikteki bilgileri konu alan içerikler paylaşması kanun koyucu tarafından serbest bırakılmıştır.
2. SAĞLIK SEKTÖRÜNDEKİ REKLAM YASAĞININ SINIRLARINI NELERDİR?
Kanun koyucunun öngördüğü reklam yasağının sınırı oluşturan hekimin ilan ve bilgilendirme hakkı kapsamında hekimlerin hedef kitleyi bilgilendirici ve koruyucu; abartılı, aldatıcı, mukayeseli, talep arttırıcı ve kendilerini övücü ifadelerden uzak duyurular yapması mümkündür. Bu doğrultuda:
Hekimlerin uzmanlık alanlarını tabela ve sair vasıtalar ile hedef kitlenin bilgisine sunması mümkün iken; uzman olmadığı konularda uzmanmış gibi aldatıcı, gerçeği yansıtmayan tanıtımlar yapması reklam yasağı kapsamına girmektedir.
Hekimler hastalarını bilgilendirmek amacıyla broşürler bastırabilir ve kullanabilirler fakat bastırılan broşürlerin içeriği reklam yasağını ihlal etmemesi açısından önem arz eder. Broşürde muayenehanenin adresi, engelliler için asansör gibi özel donanımlar mevcutsa bu hususlar, iletişim bilgileri (telefon, e-posta), internet sitesinin adresi, çalışma saatleri, özel görüşme saatleri, muayene metotları gibi bilgilere yer verilebilir.
Hekimin sahip olduğu sertifikaları ise muayenehanesinde sergileyebileceği öngörülmüştür.
Hekimin hastalarını ya da hedef kitleyi bilgilendirmek amacıyla yazmış olduğu bilimsel içerikli yazısının veya kitabının basın ve yayın organlarında yer alan reklamı reklam yasağı kapsamına girmezken, aynı içerikte kendi muayenehanesinin ismini veya telefonunu vermesi reklam yasağı kapsamına girer.
Hekimlerin internet ortamında sayfası da olabilir fakat sayfada aldatıcı, abartılı, mukayeseli bilgiler olmamalıdır. Bu sayfada muayenehane ile ilgili ve de hastaların maddi olarak bilgilendirilmesine yönelik ifadeler yer alabilir.
Hekimlerin üçüncü kişiler vasıtasıyla ve mukayeseli olarak reklam yapmaları yasaktır ve meslek kurallarına aykırılık teşkil eder. Bu mukayese hizmetlerin mukayesesi olabileceği gibi ücretlerin mukayesesi de olabilir.
3. REKLAM YASAĞININ İHLALİ DURUMUNDA UYGULANACAK YAPTIRIMLAR NELERDİR?
Hekimlerin veya sağlık kurum ve kuruluşların mevzuatta öngörülen reklam yasağına aykırı uygulamalarda bulunmaları durumunda çeşitli yaptırımlar öngörülmüştür. İlgili düzenlemelere aykırı yayınlar öncelikle tabip odaları ve il sağlık müdürlükleri ile Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan Reklam Kurulu tarafından incelenir ve daha sonrasında sorumlular hakkında söz konusu yayının durdurulması, para cezası, disiplin cezası, sağlık kuruluşunun faaliyetinin geçici süre ile durdurulması gibi yaptırımlar uygulanabilir.
Tabip odaları, hukuka aykırı, etik kuralları ihlal eden yayınlar sebebiyle ilgili hekimler hakkında disiplin soruşturması açar ve eylemin ağırlığına göre uyarma, para cezası ya da kısmi süre ile meslekten men cezası verebilir. İl sağlık müdürlükleri ise aykırılıkların giderilmesi hususunda mesul müdürün uyarır fakat aykırılığın giderilmemesi durumlarında belirli süre ile sağlık kuruluşunun faaliyetinin durdurulmasına karar verebilir.
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 61. maddesinin iki ve üçüncü fıkraları uyarınca; “Ticari reklamların Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına uygun, doğru ve dürüst olmaları esastır. Tüketiciyi aldatıcı veya onun tecrübe ve bilgi noksanlıklarını istismar edici, can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürücü, şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendirici, kamu sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve engellileri istismar edici ticari reklam yapılamaz.”. Hekimlerin veya sağlık kuruluşlarının bu hükme ve Reklam Kurulu tarafından belirlenmiş ilkelere aykırı uygulamalarda bulunması durumunda Reklam Kurulu tarafından yayının durdurulması veya düzeltilmesi, para cezası gibi yaptırımlara hükmedilebilir.
Bahsi geçen kurum ve kurul değerlendirilmeleri sonucu bir kurum veya kurul tarafından hükmedilen yaptırım diğer bir kurum tarafından uygulanacak yaptırımı engellemez. İlgili hekim veya sağlık kurumu hakkında ayrı ayrı yaptırım uygulanabilir.
4. SAĞLIK SEKTÖRÜNDEKİ REKLAM YASAĞI İLE İLGİLİ MEVZUATTAKİ DÜZENLEMELER
Sağlık alanındaki reklam yasağına ilişkin düzenlemeler tek bir kanun veya yönetmelikte toplanmış değildir, anılan yasak mevzuat anlamında dağınık bir görünüm arz etmektedir. Mevzuattan önemli gördüğümüz hususları aktaracak olursak;
– 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 24. maddesi: “İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilânlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilân, reklâm vesaire yapmaları memnudur (yasaktır).”
– Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmelik’in “Bilgilendirme ve Tanıtım” başlıklı 29. maddesi: “Sağlık kuruluşları tarafından reklam yapılamaz, tıbbi deontoloji ve mesleki etik kurallarına aykırı, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren, talep yaratmaya yönelik, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış veya yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş uygulamalara dayalı tanıtım yapılamaz ve diğer sağlık kuruluşları aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunulamaz. Tabelaları ile basılı ve elektronik ortam materyallerinde, ruhsatnamesinde kayıtlı sağlık kuruluşu ismi dışında başka bir isim kullanılamaz. Sağlık kuruluşları, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilir. Birinci fıkra hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Ancak, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez. Sağlık kuruluşları tarafından her türlü yayın mecralarında yer alan sağlık bilgileri, konusuna göre yetkili sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu mecralar yoluyla yapılan bilgilendirme ve tanıtımlar, hastayı ilgili sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamaz.”
– Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 8. Maddesi: “Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe (yön) verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklâmını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşri vasıtalarında, reklâm mahiyetinde teşekkür ilânları yazdıramaz.”
– Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin, 5. maddesinin ilgili kısımları:
Reklamlar;
b) Kamu sağlığını bozucu nitelikte olamaz.
ç) Hasta, çocuk, yaşlı ve engellileri istismar edici ifade ya da görüntüler içeremez.
ğ) Hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.
– Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği madde 16/3: “Reklamlarda; doktor, diş hekimi, veteriner hekim ve eczacılar ile sağlık kuruluşlarının bir mal veya hizmete yönelik sağlık beyanında bulunduğuna ilişkin ya da bu izlenimi uyandıran herhangi bir görüntü, beyan veya atfa yer verilemez.”
– Yine Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 39. Maddesi: “Tabip ve diş tabibi, meslektaşlarının hastalarını elde etmeğe mâtuf (yönelik) hareket ve teşebbüslerde bulunamaz.”
– Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’nın 11. maddesi: “Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz.’’
– Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik 5/c bendi: “Sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensupları, yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamaz, kampanya düzenleyemez ve hiçbir şekilde reklam yapamaz. Sadece isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilirler.
– Özel Hastaneler Yönetmeliği’nin 60. maddesine göre;
Özel hastaneler; tıbbî deontoloji ve meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı kabul ve tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamazlar.
Özel hastaneler tarafından; sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabilir. Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.
Özel hastaneler; hizmet alanları ve sunacağı hizmetler ile açılış bilgileri ve benzeri konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir.
Özel hastaneler tarafından oluşturulan internet sitelerinde; yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanı ile ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez. İnternet sayfalarında verilen bilginin, son güncelleme tarihi açıkça belirtilir.
5. SONUÇ
Sağlık sektörüne; sağlık hizmetinin kamusal niteliğinin ve toplum yaşamına olan doğrudan etkisinin yok sayılıp ticari bir meta haline dönüştürülmesi ve rekabet arzusuyla hastaları yanlış yönlendirebilecek abartılı, mukayeseli, gerçeklikten uzak aldatıcı, talep arttıran, övücü duyuruların engellenmesi amacıyla reklam yasağı getirilmiştir. Bu öngörülen reklam yasağının sınırı ise hekimin ilan ve bilgilendirme hakkıdır. Hekim veya sağlık kuruluşu bu doğrultuda aldatıcı, abartılı, mukayeseli ifadelerden kaçınarak hastaları bilgilendirmeye yönelik duyurularda bulunabilmektedir.
Kaynaklar
1) 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmeliği, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği, Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği, Özel Hastaneler Yönetmeliği- https://www.mevzuat.gov.tr
2) TBB Yayını, “Sağlık Hizmetinde Reklam ve Tanıtım” Kitabı- https://www.ttb.org.tr/yayin_goster.php?Guid=bddd6d92-946e-11e7-914a-a458ccf77150
*Konuyla ilgili yargı kararlarına belirtilen linkten ulaşabilirsiniz.
Uyarı: Bu sayfada yer alan bilgi ve görüşler genel bilgilendirme ve akademik katkı amaçlıdır. Otto Avukatlık ve Arabuluculuk’un görüşlerini yansıtmayabilir. Hukukun dinamik bir alan olması sebebiyle sitede yer alan bilgi ve görüşler güncelliğini yitirebilir. Sitede yer alan yazılar, o alandaki hâkim doktrini veya yaygın yargısal uygulamaları yansıtmayabilir, yazarın kendi hukuki kanaatlerini içerebilir. Bu sitede yer alan bilgi ve hukuki görüşler hukuki tavsiye değildir ve bu içeriklerin hukuki tavsiye niteliğinde olması amaçlanmamıştır. Özgün durumlar için profesyonel hukuki destek alınması tavsiye edilmektedir. Sitedeki bilgi ve görüşlerin somut olaylara uygulanmasının neticelerinden Otto Avukatlık ve Arabuluculuk veya ilgili yazının yazarı sorumlu değildir. Bilgilerinize sunarız.